A l’Edat Mejana, los Mistèris qu’èran pèças de teatre de tèma religiós, jogadas en las glèisas e suus patis e que hicavan en scèna autanplan las poténcias divinas (Diu, anjos, cohets ...) com las scènas mei triviaus de la vita vitanta. Atau, la Nativitat peus torns de Nadau, la Passion e la Resurreccion peus torns de Pascas n’èran pas que los tèmas màgers d’aqueths dramas liturgics.
Jogar o cantar ?
Los purmèrs folcloristas gascons, sustot Justin Cénac-Moncaut, condensan en un exemple-tipe los diferents nadaus aus quaus assistí en mantuas glèisas de Gasconha.
Aquera representacion ne’s plaça pas ni abans ni après l’ofici, mes au miei d’aqueste, au seguit de l'evangèli. La glèisa tota que vad alavetz, per convenença, l'establa de Betleèm. Lo Soïssa e los marguilhèrs qu’organizan los diferents tablèus entre la Senta Familha, los ànjols, los pastors e pastoras, los Reis Magues e lo Rei Eròdes. Los gèstes e los desplaçaments que son descriuts d’un biais hèra precís. Fin finala, las cantas numerosas, la lor plaça, las lors paraulas e tròç musicaus qu’acaban de completar aquera descripcion beròi completa. Tà çò deu repertòri cantat, que s’ac vau de notar que l’ensemble de las cantas presentas en aqueras descripcions e’s tornan trobar 46 ans mei tard dens lo recuelh Nadau, Nadau, publicat en 1914 peu canonge Laborde, felibre bearnés.
A comptar d’aqueth par de documents, un tribalh de restitucion qu’estó realizat en 1994. Peu purmèr còp, a l’entorn d’ua causida de cantics e deu descriptiu deishat per Cénac-Moncaut, un espectacle de quate tablèus qu’estó apitat a l’entorn de : L’avent, L’aperet e Lo viatge e L’adoracion. Se la catedrala de Lescar e serví tad experimentar aquera navèra descobèrta de la pastorala nadalenca b’ei tà ua representacion miada per mei de 200 participants qui lo public èra convidat e non pas tà ua celebracion liturgica. La nau que condensa, per convenença, l’espaci e lo temps. Qu’ei lo teatre de las deambulacions, deu jòcs deus actors, deu passatge de las aulhas e de las numerosas cantas polifonicas qui’s responen entre còr e porget e, d’un costat tà l’aute. De 1994 ençà, per delà de la quita representacion, cada edicion d’ua Pastorala de Nadau qu’ei per tots ua vertadèra aventura umana e ua auta descobèrta deu patrimòni musicau. Ortès, Pau, Auloron, Baiona qu’an desempuish conegut ua o mantuas pastoralas de Nadau pr’amor un còp sortits de la temptacion folclorisanta, aqueras cantas atau com lo raconte de la vaduda de Jèsus qu’autorizan totas las adaptacions a las realitats locaus. Com tota tradicion populara la Pastorala de Nadau qu’existeish un còp mei uei lo dia pr’amor deus actors qui la s’apoderan, que vad l’objècte d’ua aventura umana e d’ua actualitat culturau en la quau tot lo monde e s’arreconeishen.
